Το Θραψανό είναι κωμόπολη και έδρα ομώνυμης κοινότητας του Δήμου Μινώα Πεδιάδος στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Ανήκε στην επαρχία Πεδιάδος. Η θέση του είναι περί τα 30 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Ηρακλείου. Το Θραψανό αποτελεί το μητροπολιτικό κέντρο της αγγειοπλαστικής στην Κρήτη και ένα από τα δύο-τρία σ’ ολόκληρη την Ελλάδα. Οι περισσότεροι από τους κατοίκους είναι αγγειοπλάστες, κληρονομικό επάγγελμα, διδασκόμενο από τους γονείς στα τέκνα. Εκτός από την αγγειοπλαστική, οι Θραψανιώτες ασχολούνται και με τη γεωργία (αμπέλια, ελιές) και λιγότερο με την κτηνοτροφία.
Ιστορικά στοιχεία
Το όνομα του χωριού σύμφωνα με μία εκδοχή προήλθε από τα θράψαλα, τα όστρακα δηλαδή των σπασμένων αγγείων που αφθονούν γύρω από τα καμίνια. Εξάλλου, η ονομασία που είχε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν Τζομλεκτζή Κιόι (=χωριό αγγειοπλαστών), με 206 χαράτσα.
Ο Θραψανιώτης ταυτίζεται με τον αγγειοπλάστη, όπως πιστοποιεί και το δίστιχο, το οποίο τραγουδούσαν παλαιότερα οι κοπέλες, που μετέφεραν νερό σε μακρινές αποστάσεις: Διάλε τσ’ αποθαμένους του, του παλιοθραψανιώτη που κάνει τα σταμνιά βαριά και καταλεί τη νιότη.
Η αρχαιότερη γραπτή αναφορά στο χωριό είναι σε έγγραφα του Δουκικού Αρχείου του Χάντακα, Trapsiano και Thrapsiano το 1379.
Στην ενετική απογραφή του Καστροφύλακα το Θραψανό αναφέρεται ως Trapsano, με 468 κατοίκους.
Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται με τη σημερινή του ονομασία και τότε υπαγόταν στο δήμο Καστελίου. Είχε 854 Χριστιανούς κατοίκους. Αργότερα γράφεται και με αρσενικό: ο Θραψανός (το 1920), όπως και με απλή γενική (Θραψανών).
Αγγειοπλαστική Τέχνη
Η αγγειοπλαστική τέχνη του Θραψανού είναι μία από τις πιο γνωστές παραδόσεις της Κρήτης, με ιστορία που χάνεται στους αιώνες.
Το χωριό μας, φημίζεται από την αρχαιότητα για τους τεχνίτες του, τους Θραψανιώτες αγγειοπλάστες. Οι κάτοικοι ασχολούνταν παραδοσιακά με την κατασκευή μεγάλων πήλινων πιθαριών (γνωστών και ως «Θραψανιώτικα πιθάρια»), τα οποία χρησιμοποιούνταν παλαιότερα για την αποθήκευση λαδιού, κρασιού, σιτηρών ή ακόμα και νερού.
Στοιχεία της τέχνης
Υλικά: Χρησιμοποιείται τοπικός κόκκινος ή κίτρινος πηλός, κατάλληλα επεξεργασμένος.
Τεχνική: Οι παλιοί τεχνίτες δούλευαν «στο χέρι» και με τον τροχό, χτίζοντας το αγγείο σταδιακά από κάτω προς τα πάνω.
Ξήρανση & Ψήσιμο: Τα πιθάρια αφήνονταν να στεγνώσουν φυσικά και ψήνονταν σε ξυλόφουρνους (καμίνια) σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες.
Μοτίβα: Πολλά διακοσμητικά στοιχεία είναι εμπνευσμένα από τη Μινωική τέχνη, που είχε έντονη παρουσία στην Κρήτη.
Πολιτιστική σημασία
Η αγγειοπλαστική του Θραψανού δεν είναι απλώς μια τεχνική παραγωγής, αλλά κομμάτι της τοπικής ταυτότητας. Αρκετοί μελετητές έχουν καταγράψει και αναλύσει την «Θραψανιώτικη Βεντέμα», δηλαδή οι τεχνίτες έφευγαν κάθε άνοιξη για να δουλέψουν σε διάφορα μέρη της Κρήτης, στήνοντας προσωρινά εργαστήρια κοντά σε περιοχές με κατάλληλο πηλό και νερό.
Σήμερα, αρκετά εργαστήρια συνεχίζουν αυτήν την παράδοση, συνδυάζοντας την παλιά τέχνη με πιο σύγχρονες αισθητικές και διαθέτουν τα αγγειοπλαστικά σε όλη την Ελλάδα αλλα και σε πάρα πολλές χώρες του εξωτερικού.
Αξιοθέατα και Υποδομές
Τα κυριότερα αξιοθέατα που μπορεί ο επισκέπτης να περιηγηθεί είναι:
- Το Δημοτικό σχολείο του, ιδρυθέν το 1870 είναι ένα από τα παλιότερα σχολεία στο νομό Ηρακλείου. Απο το 1930 και μετά το κτίριο όπου στεγάζεται θεωρείται κόσμημα, αφού διατηρεί μέχρι και σήμερα τα χαρακτηριστικά του, χωρίς να έχουν γίνει παρεμβάσεις που να το επηρεάζουν. Παραδόθηκε στους μαθητές στις 3 Aπριλίου του 1930. Tο σχολείο κτίστηκε με πολλούς κόπους. Xρήματα προσέφεραν το κράτος, η Kοινότητα Θραψανού, η Eκκλησία, κάτοικοι της περιοχής και άλλοι ιδιώτες, ακόμα και από το εξωτερικό.
- Ιεροί ναοί.
Υπάρχουν 13 συνολικά ναοί εκ των οποίων οι επτά είναι εξωκλήσια, με κυριότερους αυτούς της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα και της Κοίμησης της Θεοτόκου. - Λίμνη Λιβάδες
- Εργαστήρια Αγγειοπλαστικής
- Κεντρική Πλατεία
Υποδομές
Εκτός από το Δημοτικό σχολείο υπάρχει μονοθέσιο νηπιαγωγείο και Γυμνάσιο, περιφερειακό ιατρείο, υπηρεσίες του Δήμου και ΚΕΠ.
Αθλητισμός
Έδρα του αποτελεί το ποδοσφαιρικό γήπεδο του χωριού, το Δημοτικό Γήπεδο Θραψανού.
Κέντρο Μινωικής Αγγειοπλαστικής Θραψανού
Το Κέντρο δημιουργήθηκε με σκοπό να αναδείξει τη μακραίωνη αγγειοπλαστική παράδοση του Θραψανού, που οι ρίζες της φτάνουν ως τα μινωικά χρόνια. Στόχος του είναι να διαφυλάξει τη γνώση και τις τεχνικές που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, αλλά και να αποτελέσει σημείο συνάντησης για δημιουργούς, ερευνητές και επισκέπτες από όλο τον κόσμο.
Το Σάββατο 1 Φεβρουαρίου, έγιναν τα εγκαίνια της Σχολής Κεραμικής Τέχνης, στο Κέντρο Μινωικής Αγγειοπλαστικής στο Θραψανό.
